Idea tworzenia jest częścią koncepcji transformacji. Tworzenie oznacza organizowanie sił w ruchu, modyfikowanie i odnawianie świata oraz jego formy poprzez elastyczne zrozumienie jego obiektywnej materialności. Akt twórczy wynika z nieprzerwanej woli transformacji. Artysta twórczo uczestnicząc w tworzeniu świata ucieleśnia instynktowną postać prometejskiego ducha podboju materii. Tym samym sztuka daje ludziom moc, by przekształcić świat oraz swoje życie, kończąc tym samym z przywilejami, które wcześniej były zarezerwowane tylko dla bogów. Ars Humana jest przeciwieństwem Ars Divina. Działalność artystyczna jest z definicji działalnością transcendentną, sztuka bowiem ujawnia tajemnicę sensu i ruchu. Proces tworzenia pozostaje jedynym celem dla siebie, dlatego nigdy nie będzie ukończony. Zadaniem człowieka nie jest odwracanie się od niedoskonałego świata, lecz wręcz przeciwnie, aktywne uczestniczenie w jego dopełnianiu.
SZTUKA AKCJI
Sztuka przede wszystkim objawia się w działaniu, czyli musi być praktyką mającą zdolność do wprowadzania zmian w otaczającym świecie. Transfiguracja oraz modyfikacja są bezpośrednimi atrybutami jej rzeczywistej wartości. Dlatego obiekt kontemplacji nie może być postrzegany jako dzieło sztuki. Dzieło sztuki polega bowiem na gwałtownym i sensownemu oddziaływaniu na otaczający świat, aby zmienić jego prawa. Z tego powodu futuryści utrzymywali, że w muzeach nie znajdują się żadne „dzieła sztuki”, a jedynie jakieś zakonserwowane pozostałości. Paseizm wynika z postawy polegającej na uznawaniu za nadal obowiązujące normy estetyczne, które z biegiem czasu stały się przestarzałe i jałowe. Futuryzm z zaangażowaniem i determinacją podchodzi do odkrywania nowych, transformatywnych przedsięwzięć, a jednocześnie potępia wszelkie formuły „artystyczne”, które nie spełniają już swojej zasadniczej roli, jaką jest odnawianie rzeczywistości. Dlatego też malarstwo i rzeźba przestały być rodzajami sztuki. Proste struktury plastyczne są dzisiaj jedynie ozdobą, rękodziełem lub żartem. Znikomość sztuki współczesnej odzwierciedla wewnętrzną pustkę, która charakteryzuje „dzieła” oraz ich twórców. Dlatego możemy jedynie powtórzyć: „Zmieńcie bieg kanałów, aby zatopić muzea (i galerie)… Niech płótna (rzeźby) dryfują… Chwytajcie kilofy i młoty” (Marinetti – Manifest Futuryzmu, 1909).
Teraz bardziej niż kiedykolwiek „futuryzm zwalcza statyczne ideały pozujących, zniewieściałych, konserwatywnych estetów, którzy nienawidzą działania” (Marinetti – Rocznik Futurystyczny, 1915). Sztuka futurystyczna ma za zadanie odsłaniać rzeczywistość. Uwolniona od społecznie uformowanego pojęcia gustu oraz ontologicznego wyobrażenia piękna, funkcjonuje z pełną swobodą nie uwzględniając żadnych ograniczeń w eksploracji rzeczywistości. Dlatego zapraszamy przede wszystkim nowatorskich twórców do nauki dekonstrukcji tzw. form artystycznych, bez względu na ich rodowód ekspresyjny. Do całkowitego wyeliminowania wszelkiej imitacji lub przestarzałych pozostałości. Ta niezbędna operacja jest pierwszym etapem pełnego zrozumienia procesu odkrywania energii życiowej.
Albowiem to na nowych wartościach ukształtowanych mocą woli muszą powstać założenia estetyczne Totalnej Sztuki Futurystycznej. Ambitne powołanie nowego porządku, mieniącego się blaskiem nowych symboli, musi się dokonać poprzez zerwanie z wszystkimi wadliwymi mitologiami, które bardziej ograniczają, niż wyzwalają. Futurystyczna sztuka akcji jest kompleksowym napędem inicjującym pożądane formy witalności. Właśnie dlatego, że świat wymaga kreowania każdego dnia, chcemy dać mu solidne podstawy czerpania konstruktywnej siły.
„Celowością” futurystycznego dzieła sztuki jest zatem jego paradoksalny charakter. Należy przez to rozumieć, iż futurystyczny obiekt estetyczny, jako „całość”, prezentuje pewną strukturę wewnętrznej spójności. Ale tę formę jedności czy też współprzynależności można rozpatrywać jedynie „analogicznie”, zgodnie z technicznym schematem celowości, gdzie środki są podporządkowane celowi. W dziele sztuki, podobnie jak w żyjącym organizmie, „całość” sama jest wytwarzana jako „celowość” w doskonałej symbiozie środków i celów. Dzieło takie posiada „nieokreśloną”, a tym samym „nieskończoną” celowość. Rzecz jasna futurystyczny rozum dialektyczny zwraca uwagę swoim uporządkowaniem myśli. Posługuje się przy tym rygorystyczną logiką racjonalistyczną badającą stałe struktury nowoczesności, aby urealnić witalność sztuki.
MATERIALIZM DYNAMICZNY
Futuryzm dąży do integracji z pierwotnymi siłami materii. Dynamika i bezustanność żywiołów, aktywność psychiczna, nieomylność instynktu, wyższość intuicji nad dyskursywnym intelektem oraz przekaz czystej percepcji sprawiają, że artysta niczym metafizyk jest odkrywcą, którego misją jest penetracja rzeczywistości.
Sztuka, poprzez swoją moc demaskowania, nie tylko ujawnia ukrytą rzeczywistość, ale także przyczynia się do jej kształtowania i transformacji. Dlatego też każda analityczna introspekcja musi uwzględniać elementarne aspekty rzeczywistości. Dlatego konieczne jest „zastąpienie wyeksploatowanej już psychologii człowieka liryczną obsesją na punkcie materii” (Marinetti, 1913). „Pozbawiony cech antropomorfizmu, oczyszczony z ludzkiej perspektywy, artysta może wsłuchać się w materię, do której sedna należy dotrzeć, odgadnąć różne kierunki pędu cząsteczek, siły kompresji, rozprężania, scalania oraz rozkładu, ich ruch na poziomie molekularnym” (Marinetti: Manifest Techniczny Futuryzmu). „Będziemy systematycznie niszczyć literackie „ja”, aby rozproszyło się w uniwersalnej wibracji, wyraziło nieskończoność oraz molekularne poruszenie… Poezja sił kosmicznych wypiera w ten sposób poezję człowieka” (Marinetti: Geometryczny Splendor Mechaniki Świata – 1914).
Nasz absolutny materializm ucieleśnia się także w duchowym rozwoju poprzez aktywne i świadome działanie w tym procesie. Ale ta praktyka, aby była skuteczna, musi być pozbawiona introspektywnego „ja”. Jest to pewien rodzaj prymitywnej niewinności, w której twórca futurystyczny staje się częścią swego dzieła, scalając się z materią i dopełniając proces kreowania świata.
Nie chodzi tu o reprezentowanie materii, ale o jej uobecnienie w nowej rzeczywistości. Futurystyczny człowiek za pomocą sztuki podejmuje próbę przejęcia kontroli nad światem poprzez okiełznanie energii, uchwycenie ruchu oraz oswajanie dynamicznej siły materialnej. To właśnie w tym niezbędnym poddaniu się ścisłym zasadom kryje się nieoczekiwana moc transformacji. W związku z porzucaniem przez człowieka determinizmu biologicznego kosztem witalistycznego zniewolenia zaczął pojawiać się nowy typ świadomości oraz intelektu. Inteligencja przestała polegać na spontanicznym używaniu organów lub naturalnych materiałów (jak robi to instynkt), ale na wytwarzaniu i manipulowaniu sztucznymi narzędziami. Z tych praktycznych czynności wyprowadzone zostaną koncepcje abstrakcyjnej inteligencji, z których intuicyjnie wyłoni się wymóg twórczej egzystencji.
Przyswajając doświadczenie historyczne, a także wcześniej wypracowaną przez określoną praktykę wiedzę oraz sposoby myślenia, futurystyczna świadomość twórcza konceptualnie zaadaptowała rzeczywistość. Cykl retroaktywnego wpływu, w którym świadomość i działalność artystyczna wzajemnie na siebie oddziałują, prowadzi do ciągłego doskonalenia oraz przewartościowania zarówno celów i zadań, jak też samej świadomości. To dzięki realizacji swojej twórczej energii ludzie przekształcają naturę, społeczeństwo, a w konsekwencji siebie samych. Jako specyficzna forma odzwierciedlenia, jak i wcielenia obiektywnych mechanizmów oraz relacji życiowych, sztuka futuryzmu w swoim dynamicznym materializmie przyjmuje postać procesu rozwoju świadomości. Znajdujemy się zatem w obszarze estetyki, w którym jedynym kryterium oceny estetycznej jest funkcjonalność i praktyczność. Biorąc to pod uwagę sztuka stanowi nierozerwalną jedność, interpretację tego, co obiektywne i subiektywne, logiczne i zmysłowe, racjonalne i emocjonalne, abstrakcyjne i konkretne, ogólne i indywidualne, konieczne i przypadkowe, wewnętrzne (logiczne) i zewnętrzne, całościowe i częściowe, esencjonalne i zjawiskowe, treściwe oraz formalne. Ponadto dopełnia się to połączenie w akcie tworzenia tych przeciwstawnych aspektów w jednolity, spójny i żywy obraz. W wyniku tej funkcji konsekwentnej estetyki, a także za pośrednictwem powszechnego mechanizmu oddziaływania sztuki manifestuje się wymiar gnostyczny, potężna siła kształtująca oraz ideologiczna o unikalnej wartości. Traktując świadomość jako wytwór materii, zjawisko refleksyjne jako obiektywny obraz świata, w konsekwencji potwierdzamy poznawalność natury i jej pierwotnych elementów. Obiektywna materialność świata oraz jej odbicie w świadomości człowieka dostarczają metody wyjaśniania, poznawania i przekształcania rzeczywistości. W tym właśnie tkwi istota sztuki futurystycznej, wywodzącej się z teoretycznej koncepcji materializmu dynamicznego.
SZTUKA MECHANICZNA
Liryczna ocena wszechświata jako pewnej siły sprowadza się do próby uchwycenia pędu materii. Ruch jako podstawowa cecha i przejaw istnienia materii jest procesem interakcji (walki) wszelkich przeciwieństw, które stanowią wewnętrzną treść obiektywnych przemian tworzenia. Konkretna rzeczywistość materii jest podłożem różnorodnych właściwości i form ruchu. W jej doczesnej wieczności jedność świata przejawia się w powszechnym związku dialektycznej współzależności zjawisk.
Sztuka jest jednym z aspektów przekształcania natury przez człowieka-robotnika. W procesie pracy człowiek wytwarza przedmioty, aby zaspokoić własne potrzeby. Zbiór tych przedmiotów, które mają sens istnienia tylko dla człowieka, stanowi „drugą naturę”, tym razem mechaniczną; świat technologii oraz, w najszerszym znaczeniu, kulturę. Jest to ludzka natura, ale natura transformowana mechanicznie. Przekształcając mechanicznie naturę, człowiek dokonuje przemiany samego siebie. Tworzenie nowych przedmiotów koreluje z kreowaniem nowego podmiotu. Sztuka, podobnie jak praca, obiektywizuje człowieka. Futurystyczna estetyka maszyny nie tylko jest symbolicznym obrazem nowoczesności, ale syntetyzuje również wewnętrzną potrzebę transformacji właściwą tylko dla istoty ludzkiej, jak też stanowi jej skuteczny środek realizacji. Obarczona tymi samymi cechami istnienia, co materia, maszyna ucieleśnia ruch i energię. „Maszyna jest w istocie najbardziej okazałym symbolem tajemniczej ludzkiej siły twórczej, zdolności do tworzenia. W wyniku maszyny i za jej pomocą rozwija się cały dramat człowieka” (Manifest Sztuki Mechanicznej – 1923). Sztuka zrodzona z pracy nie oddziela się od niej i nie przeciwstawia się jej. Futurystyczny człowiek mechaniczny nie jest jednostką wyalienowaną. Jest istotą społeczną, która za pośrednictwem maszyny wchodzi w złożone relacje z naturą, a ona sama jest wytworem pracy społecznej. Nie ma więc pomiędzy sztuką a pracą konfliktu polegającego na podporządkowywaniu tej drugiej służalczym wymaganiom egzystencjalnym, podczas gdy twórczość artystyczna stałaby się „czystą wolnością”. W przedmiocie pracy wytwarzanym przez maszynę odbija się człowiekowi jego własny obraz, mechanicznego twórcy oraz mechanizmu tworzenia w naturze. Maszyna jest motorem transformacji oraz tworzenia kolejnej kreacji człowieka, dlatego teoria sztuki mechanicznej wyznacza misję: stworzyć nowego artystę. Sprawić, by sztuka za swój wzór przejęła od maszyny jej metaliczną surowość oraz gwałtowny tumult. Źródłem człowieczeństwa jest człowiek – twórca. Twórca projektów, decyzji i działań. Twórca mitów. Twórca własnej historii. Twórca swojej sztuki i swojej przyszłości. Sztuka poprzez swój profetyczny charakter wyraża to, co jest w człowieczeństwie istotne. Dzieło sztuki to ludzka rzeczywistość w trakcie tworzenia. Albowiem istotą ludzkiej rzeczywistości jest również wszystko to, co projektujemy poprzez mit, wybór, nadzieję, decyzję oraz walkę. Człowiek, jako jeden z jego twórczego dorobku potwierdza w sztuce koncept wynalezienia samego siebie, pojawienia się jako proces jego samoświadomości. Kończąc tę analizę należy przyznać, że historia sztuki jest niczym innym jak sztuką historii. Sztuka jest zatem wiedzą oraz mocą, wiedzą człowieka o jego twórczej mocy w nieskończonej narracji mitu (od bogów do maszyny).
Tłumaczenie: Artur R. Sztukalski
The Catcher in the Noise 